کسب و کارهای ایرانی در دهه ۹۰ و پس از آن در سالهای ۱۴۰۰ با انبوهی از پارادیم های پیچیده فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مواجه خواهند شد که مقابله با آنها برای بسیاری از کسب و کارهای بحران زده میسر نخواهد بود.
همه این عوامل از یکسو و بحران فقدان نیروی کار متخصص و کاربلد از سوی دیگر از مسئله های پیش روی کارآفرینان و مدیران در ایران خواهد بود.
طبق آمار صندوق بین‌المللی پول، ایران از نظر فرار مغزها در بین ۹۱ کشور جهان در سال ۲۰۱۹ مقام اول را از آن خود کرده است و سالانه تا ۱۸۰ هزار نفر با تحصیلات عالیه از ایران مهاجرت میکنند!
چالش دیگری که در غبار بحران های فوق پنهان شده است و کمتر کسی این روزها بدان می اندیشید؛ تعطیلی سازمان های بخش خصوصی بعلت عدم طرح ریزی زیرساخت و بستر انتقال مدیریت از نسلی به نسل دیگر می باشد و این بحران با افزایش سن نسل اول کارآفرینان بخش خصوصی (بعد از انقلاب) و ورود نسل دوم به کسب و کار روز به روز جدی تر می شود.
متاسفانه عدم اعتقاد به رویکردهای مدیریتی و تفکر سیستمی در مدیران نسل اول، بی توجهی سیستماتیک به شایسته سالاری و جانشین پروری، عدم توجه به موضوع تربیت مدیران نسل آتی، ناکارآمدی و عدم توجه به سیستمهای مدیریت فرآیند در سازمانها، عدم اعتقاد به برنامه ریزی استراتژیک و آینده نگری سیستمی و از همه ویژه تر: ناکارآمدی هیئت مدیره ها در اکثر شرکتهای بخش خصوصی از لحاظ ترکیب، وظایف و مسئولیتها و عملکرد هیئت مدیره، از عواملی هستند که متاسفانه به تشدید دامنه بحران منجر خواهند کرد.
طبیعتا رسیدگی به هر یک از موضوعات مذکور متناسب با سطح بلوغ و نوع سازمان و صنعت مرتبط، با رویکرد مختص خود میسر می باشد و بدیهی است که سازمانهای امروزی به مجموعه یا ترکیبی از راهکارها به جهت مرتفع نمودن دغدغه های خود نیازمند هستند.
در این میان یکی از موضوعاتی که می تواند در بستر دموکراتیک و سیستماتیک به انتقال نرم قدرت از نسلی به نسل دیگر کمک نماید و ضمن توجه به اصول مدیریت استعدادها و جانشین پروی زمینه و شرایط را برای ورود نسل های بعدی فراهم نماید و به ارتقای اثربخشی هیئت مدیره به مفهوم واقعی آن توجه نماید، حاکمیت شرکتی یا Corporate Governance است.
حاکمیت شرکتی، راهکاریست که در اوایل دهه ۹۰ میلادی آمریکا و انگلیس با هدف ارتقای اثربخشی هیئت مدیره شرکت های بزرگ از آن بهره گرفتند و طی ۳ دهه گذشته ، تحول بسیار مناسبی در خصوص تصحیح و ساماندهی روابط بین مدیران اجرایی، هیئت مدیره و سهامداران و سایر ذینفعان شرکت ایجاد نمودند.
در واقع نظام حاکمیت شرکتی، مجموعه ای از فرآیندها و ساختارهایی می باشد که به منظور اطمینان از رعایت حقوق تمامی ذینفعان مختلف و نیز ارتقای پاسخگویی، شفافیت و عدالت در یک سازمان تدوین و به اجرا گذاشته می شود. اهمیت این مبحث در عصر نوین تا آنجاست که طراحی و استقرار چنین سیستم و نظامی از مصادیق مسئولیت اجتماعی شرکتی یا CSR نیز محسوب می شودو تبیین نظامنامه آن یکی از الزامات سازمان بورس برای پذیرش شرکتهای بورسی است!
لازم به ذکر است که بجز اصول کلی و کلان حاکمیت شرکتی، هیچ الگوی منحصربفرد و واحدی در خصوص حاکمیت شرکتی وجود ندارد و شرکتها می بایست متناسب با این اصول و ضمن توجه به سطح بلوغ خود و در نظر گرفتن مسائل و موضوعات درون و برون سازمانی و نیز ریسکهای موجود و آتی و ساختار سهامداران نسبت به تدوین نظامنامه اختصاصی حاکمیت شرکتی خود با هدف پایداری و اثربخشی عمکلرد مدیران ارشد اقدام نمایند.
اصول حاکمیت شرکتی از نگاه سازمان همکاری اقتصادی و توسعه یا Organization for Economic Co-Operation and Development (OECD) عبارتند از :
- تامین مبنایی برای چارچوب موثر حاکمیت شرکتی
- حقوق سهامداران و کارکردهای اصلی مالکیت
- رفتار یکسان با سهامداران
- نقش ذینفعان در حاکمیت شرکتی
- افشا و شفافیت
- مسئولیت های هیئت مدیره
بر همین اساس مهمترین موضوع حاکمیت شرکتی، مبحث هیئت مدیره می باشد. در واقع این هیئت مدیره است که به نیابت از سهامداران مسئولیت هدایت راهبردی شرکت را بر عهده دارد و این همان مهمی است که شرکتهای خصوصی که به دنبال موفقیت پایدار می باشند ، می بایست همزمان با پرداختن به موضوعاتی چون مدیریت فرآیندها، مدیریت منابع انسانی و مدیریت استراتژیک به آن توجه ویژه ای داشته باشند.
بر اساس پژوهش های صورت گرفته توسط تیم پروژه های سیستم جامع پایداری بهین، سرفصلهای حاکمیت شرکتی در یک سازمان خصوصی ایرانی حداقل می بایست در برگیرنده موارد زیر باشد:
- مقدمه و تبیین لزوم حاکمیت شرکتی
- جهت گیری های استراتژیک
- ترکیب تعدادی اعضای هیئت مدیره
- شایستگی های اعضای هئیت مدیره
- نحوه تعیین و انتخاب اعضای هئیت مدیره
- نحوه تعیین و انتخاب رئیس هئیت مدیره
- نحوه تعیین مدیرعامل
- شرح وظایف، مسئولیت ها و اختیارات رئیس هئیت مدیره
- شرح وظایف، مسئولیت ها و اختیارات دبیر هئیت مدیره
- شرح وظایف، مسئولیت ها و اختیارات اعضای هئیت مدیره
- شرح وظایف، مسئولیت ها و اختیارات مدیرعامل
- مدیریت جلسات هیئت مدیره
- ارتباطات درونی و بیرونی هیئت مدیره
- کمیته های هیئت مدیره
- توانمندسازی هیئت مدیره
- نظام جبران خدمت هئیت مدیره
- ارزیابی عملکرد هیئت مدیره
- ارزیابی عملکرد مدیرعامل
- مکانیزم واگذاری سهام و یا انتقال سهام
- مدیریت جلسات مجمع عمومی سهامداران
